1. W tej chwili prokuratura prowadzi postępowanie w mojej sprawie (jestem oskarżony o kradzież), czy mogę wyjechać za granicę, czy też mam zakaz opuszczania kraju? Czy będzie wydany za mną list gończy jeśli wyjadę?

Zgodnie z art. 75 § 1 kpk oskarżony, który pozostaje na wolności, jest obowiązany stawiać się na każde wezwanie prokuratorskie oraz zawiadamiać organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca swego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, o czym należy oskarżonego uprzedzić przy pierwszym przesłuchaniu.

Oskarżony nie ma więc obowiązku stałego przebywania w miejscu swojego zameldowania, chyba, że taki obowiązek wynika bezpośrednio z zastosowanego środka zapobiegawczego np. zakazu opuszczania określonego miejsca pobytu (tak art. 275 § 2 kodeksu postępowania karnego) lub z zakazu opuszczania kraju.

Zakaz opuszczania kraju (połączony często  z zatrzymaniem paszportu lub zakazem jego wydania) jest środkiem zapobiegawczym, który jest stosowany tylko – zgodnie z art. 277 § 1 kodeksu postępowania karnego - w razie uzasadnionej obawy Pana ucieczki za granicę. W tym celu prokurator musi wydać postanowienie lub (do czasu wydania postanowienia) faktycznie zatrzymać dokument uprawniający do przekroczenia przez Pana granicy. Maksymalny czas zatrzymania dokumentu to 7 dni.

Jeśli więc nie było postanowienia  o zastosowaniu wobec Pana w/w środków zapobiegawczych – może Pan wyjechać, informując o miejscu swojego zamieszkania, jeśli pobyt za granicą będzie trwał dłużej niż 7 dni. Ważne jest jednak to, że w razie nie usprawiedliwionego niestawiennictwa na wezwanie prokuratury może Pan zostać zatrzymany i doprowadzony przymusowo.

Jeśli nie wie Pan jeszcze, gdzie dokładnie będzie Pan mieszkał za granicą, może Pan ustanowić pełnomocnika do doręczeń (np. kogoś z rodziny). Taka osoba będzie mogła odebrać pisma z prokuratury.  Jeśli bowiem miejsce Pana pobytu nie będzie znane, a Pan nie będzie zjawiał się na wezwania, prokurator może zarządzić przymusowe doprowadzenie lub np. poszukiwania (art. 278 kodeksu postępowania karnego) lub też wydać postanowienie o poszukiwaniu Pana listem gończym.

Dlatego też w razie wyjazdu za granicę należy:

1. Podać adres miejsca pobytu za granicą lub ustanowić pełnomocnika do doręczeń.
2. Stawiać się na każde wezwanie prokuratury, a także Policji lub innego organu prowadzącego postępowanie (tych wezwań – w postępowaniu przygotowawczym – nie musi być dużo, jeśli np. złożył Pan już wyjaśnienia - choć oczywiście zależy to od rodzaju sprawy).
3.  Co do obecności na rozprawie w sądzie – patrz pytanie nr 6.

 2. Jestem podejrzewany w sprawie karnej, choć nie mam jeszcze przedstawionych zarzutów. Czy na etapie postępowania w prokuraturze może mnie reprezentować prawnik?

Tak, na etapie postępowania prokuratorskiego, może Pana reprezentować profesjonalny pełnomocnik. Może nim być albo radca prawny albo adwokat, ale to zależy w jakiej fazie procesu karnego jesteśmy i w jakim charakterze Pan występuje w postępowaniu.

Jeśli w sprawie przedstawiono Panu zarzut popełnienia przestępstwa, staje się Pan automatycznie podejrzanym może Pan ustanowić tylko obrońcę. Obrońcą w Polsce może być jedynie adwokat. Jeśli nie ma Pan przedstawionych zarzutów (jest to tzw. faza in rem – czyli postępowanie toczy się „w sprawie” np. kradzieży a nie „przeciwko Panu X”) może Pan ustanowić pełnomocnika (np. gdy zostanie Pan wezwany do stawiennictwa w charakterze świadka) ,Takim pełnomocnikiem może być również radca prawny. Ale po przedstawieniu zarzutów jeśli chce być Pan reprezentowany, musi Pan ustanowić swoim reprezentantem  tylko adwokata. Pełnomocnictwo dla radcy prawnego nie będzie umożliwiało Pana obrony.

Aby ustanowić pełnomocnika lub obrońcę należy – po dokonaniu wyboru prawnika –  podpisać pełnomocnictwo, którego oryginał zostanie dołączony do akt sprawy. Od tego momentu prokuratura ma obowiązek, jeżeli przepisy tak nakazują, informowania pełnomocnika/obrońcy o swoich działaniach (np. o zakończeniu postępowania, przesłaniu aktu oskarżenia do sądu itp.).

 3. Czy mogę ustanowić pełnomocnika „przez Internet”?

Nie ma obecnie formy pełnomocnictwa „przez Internet”. Jest oczywiście możliwa forma wymiany dokumentów przez Internet. Oznacza to, że po wyborze pełnomocnika/obrońcy, prawnik ten przesyła druk pełnomocnictwa (np. drogą mailową), które należy wydrukować i podpisać własnoręcznie, a następnie wysłać pocztą. Można pełnomocnictwo przesłać również skanem, który traktowany jest jako kopia, która po uwierzytelnieniu przez pełnomocnika/obrońcę ma moc oryginału. Tak czy inaczej jednak, należy drogą pocztową dostarczyć pełnomocnikowi/obrońcy oryginał pełnomocnictwa.

 4. Jestem za granicą, a wiem że przyszło do mnie awizo z prokuratury. Nikt z moich domowników nie odebrał poczty i została odesłana do prokuratora. Czy prokurator może wydać wyrok?

Nie, prokurator nie może wydać żadnego wyroku, gdyż w Polsce wyroki wydaje jedynie sąd. Nie wiadomo co było treścią pisma z prokuratury trudno więc wyrokować co może zrobić prokurator, ale na pewno nie wyda żadnego wyroku.

5. Jestem oskarżycielem prywatnym (ktoś pomówił mnie i kilku moich znajomych w Internecie), obecnie przebywam za granicą. Czy muszę być obecny podczas całego procesu sądowego? Czy wystarczy jak udzielę pełnomocnictwo do reprezentowania mnie w sądzie? Czy mogę wnosić razem ze znajomymi akt oskarżenia (grupowo)?

Zgodnie z art. 59 § 1 kodeksu postępowania karnego pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Zasadniczo wystarczające jest jeśli będzie Pana reprezentował pełnomocnik. Ale tu należy uczynić dwie uwagi. Po pierwsze, jeśli choć raz zdarzy się sytuacja, że ani Pan, ani Pana pełnomocnik nie pojawi się na jakiejkolwiek rozprawie (niezależnie od tego, na jakim to będzie etapie) sąd ma prawo umorzyć postępowanie, bo potraktuje to jako odstąpienie od aktu oskarżenia. Ważne jest by Pana pełnomocnik – jeśli będzie pan nieobecny – był zawsze na rozprawie. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że w sprawach z zakresu pomówienia (a więc spraw z oskarżenia prywatnego) pierwsze posiedzenie to posiedzenie pojednawcze – gdzie (co do zasady) sąd namawia strony do ugody. Wówczas sąd może uznać Pana obecność za obowiązkową i będzie się musiał Pan stawić.

Co do grupowego aktu oskarżenia – jest on możliwy. Na podstawie art. 59 § 2 kodeksu postępowania karnego inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania. Ważne jest, by czyn był ten sam i by połączyć akty oskarżenia przed rozpoczęciem przewodu sądowego. Rozpoczęcie przewodu sądowego to odczytanie przez oskarżyciela (czyli Pana) aktu oskarżenia (tak art. 385 § 1 kodeksu postępowania karnego). Może to zrobić pana pełnomocnik. Pełnomocnikiem w takim przypadku może być również radca prawny, ale uwaga: istnieje możliwość wniesienia przez oskarżonego tzw. wzajemnego aktu oskarżenia i wtedy Pana reprezentantem w zakresie, w jakim został Pan oskarżony,  może być jedynie adwokat. Zgodnie bowiem z art. 497§ 1 kodeksu postępowania karnego oskarżony (za pomówienie/zniewagę) może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym wzajemny akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn, pozostający w związku z czynem mu zarzucanym. Sąd rozpoznaje wówczas łącznie obie sprawy.

6. Kto może być obrońcą w polskim sądzie? Czy będąc oskarżonym muszę zjawiać się na każdej rozprawie – w tej chwili jestem za granicą, a wiem, że akt oskarżenie w mojej sprawie został już skierowany do sądu.

W polskim sądzie, na chwilę obecną, obrońcą może być jedynie adwokat. Obrońcą nie może być ani radca prawny, ani doradca prawny, ani osoba, która ukończyła studia prawnicze. Lista urzędujących adwokatów znajduje się na stronach internetowych okręgowych rad adwokackich (np. www.ora-warszawa.com.pl). Co do zasady oskarżony winien być obecny na każdej rozprawie głównej (tak art. 374 § 1 kodeksu postępowania karnego), niemniej jednak zgodnie z art. 376 § 1 kpk jeżeli oskarżony po złożeniu wyjaśnień, zawiadomiony o terminie rozprawy odroczonej lub przerwanej, nie stawił się na tę rozprawę bez usprawiedliwienia, sąd może prowadzić rozprawę w dalszym ciągu pomimo nieobecności oskarżonego, a wyroku wydanego w tym wypadku nie uważa się za zaoczny. W takim wypadku sąd zarządza zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie oskarżonego, tylko wtedy, jeżeli uznaje jego obecność za niezbędną.

Ponadto z art. 377 § 3 kpk wynika, że jeżeli oskarżony zawiadomiony o terminie rozprawy oświadcza, że nie weźmie udziału w rozprawie, uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę albo zawiadomiony o niej osobiście nie stawia się na rozprawę bez usprawiedliwienia, sąd może prowadzić postępowanie bez jego udziału, chyba że uzna obecność oskarżonego za niezbędną.

Wobec powyższego należy uznać, że jeśli złoży Pan oświadczenie, że nie chce Pan uczestniczyć w rozprawie, zaś osobą reprezentującą Pana będzie jedynie obrońca, to takie oświadczenie będzie miało ten skutek, że sąd może procedować bez Pana udziału. Ale też i nie będzie Pan mógł podnosić np. w apelacji, że sąd nie dopełnił gwarancji procesowych i procedował bez Pana obecności.

I najważniejsza rzec - bez Pana udziału sąd może procedować jedynie, gdy dostał Pan zawiadomienie o rozprawie. Jeśli więc informacji o tym Pan (lub np. ustanowiony przez Pana pełnomocnik ds. doręczeń) nie został prawidłowo powiadomiony – sąd bez Pana procedować nie może. W tej sytuacji jednak może sąd zarządzić przymusowe doprowadzenie Pana na rozprawę.

7. Zostałem skazany na kare pozbawienia wolności w zawieszeniu, dodatkowo sąd oddał mnie pod dozór kuratora. Wyjechałem za granicę, kurator uznał, że uchylam się od dozoru. Kurator powiedziała mojej mamie, że sąd odwiesił mi wykonanie kar, na podstawie art. 75 § 2 kk. Nic o tym nie wiedziałem, mama nie miała żadnej informacji. Co to oznacza i czy sąd miał do tego prawo?

Posiedzenie w sprawie art. 75 § 2 kodeksu karnego oznacza, że sąd rozważy możliwość „odwieszenia” Panu kar czyli wydania zarządzenia o wykonaniu kary pozbawienia wolności. Sąd może to zrobić, choć nie musi. W kodeksie karnym przewidziano, że sąd zarządza wykonanie kary gdy skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy uchyla się od dozoru. Każdą sprawę należy jednak traktować indywidualnie, gdyż – zgodnie z wyrokami sądowymi - sam fakt wyjazdu za granicę skazanego oddanego pod dozór (art. 76 § 2 k.k.) - nawet z zamiarem długotrwałego pobytu - nie daje podstawy do uznania, że uchyla się on od dozoru (tak m. in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1995 r. I KZP 35/95). Uchylać się bowiem oznacza brak woli współdziałania skazanego z kuratorem.

W Pana sprawie istotne jest jednak, że Pan w ogóle nie wiedział o rozprawie. Tymczasem zgodnie z art. 178 § 2 kodeksu karnego wykonawczego w posiedzeniu w przedmiocie zarządzenia wykonania kary ma prawo wziąć udział prokurator, skazany oraz jego obrońca, a gdy skazany został oddany pod dozór lub zobowiązany do wykonania obowiązków związanych z okresem próby, również sądowy kurator zawodowy, (…). Skazany nie musi być obecny, jeśli zachodzą przesłanki zarządzenia wykonania kary określone w art. 75 § 1 kodeksu karnego (tzn. gdy sąd obligatoryjnie zarządza wykonanie kary bo np. został wydany kolejny wyrok wobec Pana) lub art. 75 § 3 Kodeksu karnego (tj. gdyby popełnił Pan przestępstwo lub rażąco naruszył porządek prawny).

Jeśli nie dostał Pan żadnej informacji (nie doręczono Panu wezwania na posiedzenie) to w sposób istotny naruszono Pana prawo do obrony. Miał Pan bowiem prawo do uczestnictwa w posiedzenie, z drugiej strony sąd miał obowiązek Pana o tym poinformować.  Takie uchybienia stanowią tzw. bezwzględną przyczynę odwoławczą, która w razie zaskarżenia zarządzenia, doprowadzić powinna do uchylenia tego zarządzenia.

8. Dostałem zawiadomienie,  że sąd zamienił mi karę grzywny, której nie opłaciłem, na areszt. Co mogę zrobić gdyż nie chcę iść do aresztu – jestem w tej chwili za granicą i zupełnie zapomniałem o tej grzywnie. Czy sąd miał prawo w ogóle zamieniać mi grzywnę na karę pozbawienia wolności?

Najlepszym rozwiązaniem jest wpłata całości grzywny na konto przeznaczone do zapłaty grzywny (konta bankowe właściwego sądu, z oznaczeniem „wpłata z tytułu grzywny” znaleźć można na stronie WWW każdego sądu w Polsce). Po dokonaniu zapłaty należy napisać pismo do sądu (z podaniem sygnatury, którą Pan ma w postanowieniu) z wnioskiem o zwolnienie z zastępczej kary pozbawienia wolności, z uwagi na fakt uiszczenia, w całości grzywny, na konto sądu. Do wniosku należy załączyć skan potwierdzenia bankowego.

Sąd – na podstawie przepisów art. 45 § 1 i 46 § 1 kodeksu karnego wykonawczego – miał prawo albo zarządzić pracę społecznie użyteczną (jeśli grzywna nie przekroczyła 100 stawek dziennych) albo grzywnę zamienić na zastępczą karę pozbawienia wolności (jeśli skazany nie wyraża zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej lub uchyla się od jej wykonania, albo też wtedy, gdy zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest niemożliwa lub niecelowa).

Na postanowienie w przedmiocie zamiany grzywny przysługuje zażalenie. W przypadku gdy np. nie dostał Pan wezwania do uiszczenia grzywny – może Pan zażalić takie postanowienie o zamianie na zastępczą karę pozbawienia wolności. Sąd może bowiem je wydać tylko wtedy, gdy wezwał Pana o uiszczenie grzywny z pouczeniem o możliwości zamiany. Jeśli tego nie zrobił – nie miał prawa do wydania postanowienia o zamianie.

Jeśli nie może Pan w całości uiścić grzywny – należy to zrobić choćby w części. I wówczas napisać do sądu o zmniejszenie kary zastępczej. Zgodnie z art. 47 § 1 kodeksu karnego wykonawczego jeżeli grzywna została uiszczona w części, prezes sądu lub upoważniony sędzia zarządza zmniejszenie kary zastępczej w sposób odpowiadający stosunkowi kwoty zapłaconej do wysokości grzywny.

9. Wczoraj dowiedziałam się, że mój mąż, który przebywa w Polsce, został aresztowany, czy ja – będąc za granicą – mogę ustanowić mu obrońcę w Polsce? Jak to zrobić? Czy takie pełnomocnictwo ode mnie będzie ważne?

W polskim procesie karnym istnieje instytucja tzw. pełnomocnictwa tymczasowego. Zgodnie z art. 83. § 1 kodeksu postępowania karnego obrońcę ustanawia oskarżony, ale do czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego pozbawionego wolności, obrońcę może ustanowić inna osoba, o czym niezwłocznie zawiadamia się oskarżonego. Nie musi to być osoba najbliższa, może to być dowolna osoba, która niejako „zdecyduje za zatrzymanego”. Taki „tymczasowy obrońca” będzie mógł podejmować wszelkie czynności procesowe. Należy jednak o ustanowieniu obrońcy powiadomić oskarżonego. Sam oskarżony może albo potwierdzić to pełnomocnictwo, albo ustanowić kogoś zupełnie innego jako swojego obrońcę (wówczas pełnomocnictwo „tymczasowego obrońcy” wygasa).

Jeśli jest Pani za granicą to najwygodniej, po wyborze prawnika, poprosić go o druk pełnomocnictwa przesłany drogą mailową, a następnie ten dokument wydrukować i podpisać oraz zeskanować i odesłać prawnikowi. Oryginał pełnomocnictwa należy przesłać pełnomocnikowi pocztą (lub w inny sposób).

Odpowiedzi na pytania opracowała Adwokat Monika Brzozowska